Depresja w okresie dorastania

1. Opis okresu dorastania.

            Okres dorastania, nazywany adolescencją to bardzo ważny, a zarazem bardzo trudny czas w życiu człowieka. Jest on nazywany „czasem drugich narodzin”
i „normatywnym kryzysem tożsamości”. To czas buntu, negacji form i autorytetów, sprzeciwiania się i prowokacji. To czas przejścia do kolejnego etapu rozwoju. Dla młodej osoby jest to czas zmian w obszarze biologicznym, psychologicznym
i społecznym. Okres dorastania wiąże się także ze zmianą dla całego systemu rodzinnego. W tym okresie występują częste zmiany nastroju, bunt, próby separacji. Młode osoby przeżywają w tym czasie poważne trudności, które mogą przekształcać się w zaburzenia. Adolescenci są narażeni na różnego rodzaju zaburzenia. Niniejszy artykuł skupia się na zaburzeniu, które coraz częściej występuje wśród młodych osób – depresji.

 

2. Główne objawy depresji u adolescentów.

            Na depresję cierpi 4% nastolatków. Co piąty nastolatek (20%) ma objawy depresyjne. Co szósty nastolatek (17%) się okaleczał. Coraz więcej dzieci podejmuje próby samobójcze. Coraz częściej słyszymy w mediach o zwiększającym się problemie depresji wśród młodych osób oraz o popełnianych przez nich samobójstwach. Informacje te są często przyjmowane przez dorosłych
z niedowierzaniem i zaskoczeniem. Najczęściej zadawane pytania to: „Co się dzieje z tymi młodymi osobami?”, „Depresja u nastolatków – jak to możliwe?”, „Skąd u tak młodych osób pojawia się depresja?”, „Co młody człowiek może wiedzieć
o świecie?”, „Jakie to nastolatek może mieć problemy?”. Problem depresji jest coraz poważniejszy wśród adolescentów, dlatego ważne jest aby umieć rozpoznać to zaburzenie u młodych osób i podjąć odpowiednie działania, aby im pomóc.

            Depresja młodzieńcza staje się ogromnym problemem współczesnego świata przede wszystkim ze względu na bezpośrednie niebezpieczeństwo, jakie się z nią wiąże: począwszy od różnego rodzaju niepowodzeń szkolnych, poprzez stosowanie przemocy, narkomanię aż po najbardziej drastyczne nieudane lub dokonane próby samobójcze. Jest ona również bardzo skomplikowanym problemem z uwagi na różnorodność wywołujących ją czynników, jak i na objawy, które różnią się od klasycznego rozumienia zaburzeń nastroju.

            Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych
ICD-10 określa następujące kryteria dla epizodu depresji:

1. Występowanie przez co najmniej dwa tygodnie przynajmniej dwóch z trzech poniższych objawów:

• obniżenie nastroju w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujące się przez większość dnia i prawie każdego dnia, niepodlegające wpływowi wydarzeń zewnętrznych,
• utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność,
• zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość.

1. Dodatkowo, występowanie co najmniej dwóch objawów z wymienionych poniżej:

• spadek zaufania lub szacunku do siebie,
• nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej a nieuzasadnionej winy,
• nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, albo jakiekolwiek zachowania samobójcze,
• skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupienia się, albo jej przejawy, takie jak: niezdecydowanie lub wahanie się,
• zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej, w postaci pobudzenia lub zahamowania (zauważalne subiektywnie lub obiektywnie),
• zaburzenia snu wszelkiego typu,
• zmiany łaknienia (wzrost lub spadek) wraz z odpowiednią zmianą wagi.

            U adolescentów często zaburzenia depresyjne bywają mylone z klasycznym buntem nastolatka. Granica między objawami depresji, a buntem jest bardzo płynna. Każda zmiana w zachowaniu dziecka powinna zaniepokoić, zarówno nauczycieli, jak i rodziców. Gdybyśmy mieli różnicować bunt młodzieńczy od depresji, taki klasyczny bunt wieku dorastania będzie przebiegał w sposób eksploracyjny, czyli dziecko będzie pogłębiało swoje rozmaite aktywności, a nie się z nich wycofywało.

            U nastolatków nie tylko smutek, apatia i zamykanie się w sobie mogą świadczyć o depresji. Młodzi ludzie, którzy nie radzą sobie z emocjami i cierpią na depresję, mogą być również pobudzeni i agresywni, a także szukać zapomnienia
w używkach.

Objawami, które mogą wskazywać na depresję u nastolatka są:

• drażliwość, chwiejność nastroju, impulsywność, pobudzenie psychoruchowe;
• obniżony nastrój, apatia, ciągły smutek, niechęć do aktywności, które wcześniej sprawiały radość;
• wycofanie się z relacji z rówieśnikami i rodziną, brak energii, bezczynność;
• pogorszenie zdolności intelektualnych, problemy z koncentracją, pamięcią, gorsze stopnie w szkole;
• zmiana apetytu – jego brak, chudnięcie lub przeciwnie – objadanie się;
• problemy ze snem - bezsenność lub nadmierna senność, niechęć do porannego wstawania;
• skargi na nudę, poczucie beznadziei;
• zaniechanie dbałości o wygląd;
• ciągła suchość w ustach;
• krytycyzm wobec siebie, nadwrażliwość z powodu odrzucenia, poczucie winy;
• nasilone skargi na dolegliwości fizyczne – np. bóle brzucha, głowy;
• lęki, pozostawanie w stałym napięciu i odczuwanie nieuzasadnionego niepokoju;
• autoagresja, samookaleczenie się, odurzanie (alkohol, leki, narkotyki);
• zainteresowanie tematyką śmierci i samobójstw.

 

3. Możliwe przyczyny depresji u adolescentów.

            Depresja u nastolatków bardzo rzadko jest wynikiem nagłych wydarzeń. Choroba ta rozwija się zazwyczaj długo i podstępnie. Początkowo nastolatek może zaczynać odczuwać coraz częściej smutek, przygnębienie oraz uczucie „pustki”.
Z czasem mogą pojawić się u niego problemy z zapamiętywaniem i koncentracją uwagi, które będą skutkować problemami w szkole. Może pojawić się odmowa chodzenia do szkoły, nasilenie złości, smutku i wycofania. Nastolatek może szukać rozwiązania swoich trudności w samookaleczeniach, próbach samobójczych, używkach, agresji wobec otoczenia.

            Nie można określić jednego czynnika będącego przyczyną zaburzeń nastroju u nastolatków. Najczęściej wystąpienie kilku czynników może spowodować pojawienie się objawów depresyjnych. Większe ryzyko zachorowania na depresję występuje u nastolatków:

• U których jeden z członków rodziny także cierpi na depresję.
• U których w rodzinie występują poważne problemy (np. alkoholizm, przemoc, przewlekła choroba któregoś z członków rodziny, rozwód, utraty, ubóstwo, społeczna izolacja).
• Którzy byli ofiarami molestowania seksualnego.
• Których rodzice pozostają w przewlekłym konflikcie.
• Którzy są zaniedbywani i odczuwają brak zainteresowania ze strony rodziców.
• Którzy odczuwają wrogość ze strony rodziców i mają poczucie emocjonalnego odrzucenia przez nich.
• Którzy są nadmiernie kontrolowani przez rodziców.
• Którzy są obarczani ponadmiarową odpowiedzialnością.
• Którym stawiane są nadmierne wymagania.
• Którzy przejawiają dużą wrażliwość emocjonalną.
• Którzy są poddawani stałej i nadmiernej krytyce.
• Którzy mają obniżone poczucie własnej wartości i niską samoocenę.
• Którzy nie mają wsparcia w najbliższym otoczeniu.

 

4. Jak pomóc nastolatkowi, u którego podejrzewa się depresję ?

            Depresja to choroba, którą da się leczyć. Choć wiele osób cierpi na nią przewlekle, to nie wolno jej lekceważyć. Im wcześniej rodzic zareaguje i poszuka pomocy dla dziecka, tym lepsze mogą okazać się efekty terapii. W sytuacji zauważenia niepokojących objawów u dziecka należy zgłosić się do psychologa lub lekarza psychiatry. Specjaliści ci dokonają rozpoznania problemu i określą możliwe formy pomocy.

            Podstawową metodą leczenia depresji, zarówno u dorosłych, jak i dzieci oraz nastolatków, jest psychoterapia. W przypadku osób niepełnoletnich konieczne jest zazwyczaj zaangażowanie rodziców.

            Psychoterapia może być indywidualna – wówczas młody człowiek uczy się rozpoznawać i nazywać swoje problemy, wyłapywać błędne „schematy myślowe”
i radzić sobie z emocjami. Terapia może być również grupowa – wtedy nastolatek rozmawia z innymi osobami posiadającymi podobne problemy, uczy się komunikacji
i tworzenia relacji w grupie rówieśniczej.

            Czasami niezbędne jest również podjęcie terapii rodzinnej, szczególnie gdy problemy młodego człowieka wynikają z trudnej sytuacji w domu. Terapia rodzinna pozwala zidentyfikować problemy, które sprawiają, że relacje rodziców z dzieckiem nie są prawidłowe i pomaga podjąć próbę ich rozwiązania.

            W sytuacji występowania u nastolatka nasilonych objawów konieczne może okazać się podjęcie farmakoterapii lub leczenia stacjonarnego. Decyzję w tej sprawie podejmuje lekarz psychiatra.

 

 Opracowała: Renata Dobrowolska (psycholog, psychoterapeuta)

Bibliografia:

• Carr A. (2004), Depresja i próby samobójcze młodzieży. Sposoby przeciwdziałania i reagowania., Gdańsk GWP,
• Harwas – Napierała B., Trempałą J. (red.) (2010), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia., Warszawa PWN,
• Kendall C. Philip (2012), Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Techniki terapeutyczne dla profesjonalistów i rodziców., Sopot GWP,
• Pużyński S., Wciórka J. (2000), Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne., Kraków Vesalius.